วัดแจ้งบางคล้า

ภาพรวมที่ปรากฏคือทัศนียภาพอันงดงามวิจิตรของพระอุโบสถในวัดไทยแห่งหนึ่ง โดยจัดแสดงในรูปแบบ ๓ มุมมองที่เน้นให้เห็นความละเอียดลออของงานสถาปัตยกรรม โดยเฉพาะอย่างยิ่ง “หน้าบัน” ซึ่งเป็นหัวใจสำคัญของความงามในภาพนี้

องค์ประกอบของหน้าบันมีความโดดเด่นและซับซ้อนอย่างยิ่ง โดยแบ่งโครงสร้างหลักออกเป็น ๓ ชั้น ตามรายละเอียดที่ให้มา คือ

• หน้าบันชั้นบนสุด ภาพระยะใกล้ตรงกลางช่วยขับเน้นให้เห็นงานแกะสลักไม้เป็นรูป พระพรหม ๔ หน้า ทรงหงส์ ในรูปแบบ ๓ มิติ ซึ่งเป็นรายละเอียดที่หาชมได้ยากและแสดงถึงฝีมือของช่างชั้นครู
• หน้าบันชั้นกลาง ถัดลงมาเป็นองค์ประกอบหลักที่ดึงดูดสายตา คือรูป พระอินทร์สีเขียวทรงช้างเอราวัณ ๓ เศียร ที่มีท่วงท่าสง่างาม ล้อมรอบด้วยลายกนกเปลวเครือเถาที่อ่อนช้อยและพลิ้วไหว
• องค์ประกอบเสริม ขอบของหน้าบันประดับด้วย เทพพนม เรียงรายอย่างเป็นระเบียบ และที่สำคัญคือการเลือกใช้ กระจกสีน้ำเงิน ประดับเป็นพื้นหลัง ซึ่งตัดกับสีทองของลายกนกได้อย่างลงตัว การใช้เทคนิคนี้ไม่เพียงทำให้หน้าบันมีสีสันสดใส แต่ยังสร้างมิติที่ลุ่มลึก และจะเกิดประกายแวววาวเจิดจ้าเมื่อต้องแสงอาทิตย์ ช่วยขับเน้นให้ลวดลายทั้งหมดดูมีชีวิตชีวามากยิ่งขึ้น

เมื่อมองภาพรวมจากแผงด้านซ้าย จะเห็นถึงความสง่างามของตัวอุโบสถทั้งหมด ตั้งแต่เสาสีขาวที่รองรับโครงสร้างหลังคา ไปจนถึงราวระเบียงและฐานที่ตกแต่งอย่างสวยงาม ภาพนี้จึงเป็นการนำเสนอผลงานพุทธศิลป์ชั้นสูง ที่ผสมผสานทั้งงานแกะสลัก ประติมากรรม และการประดับกระจกสีได้อย่างกลมกลืนและน่าอัศจรรย์ใจ เป็นภาพที่สะท้อนถึงพลังแห่งศรัทธาและความเป็นเลิศในเชิงช่างของไทยได้อย่างสมบูรณ์แบบ

ภาพที่ท่านนำมาแสดงนี้ คือรายละเอียดระยะใกล้ของ “หน้าบันชั้นกลาง” ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของหน้าบันด้านทิศตะวันตก (ด้านหน้า) ของพระอุโบสถวัดแจ้งบางคล้า อันเป็นที่เลื่องลือในหมู่ผู้มาเยือนด้วยแนวคิดที่แปลกใหม่และเปี่ยมด้วยอารมณ์ขันในชื่อชุด “เทวดาคุยกัน”

ภาพรวมและความเป็นศิลปะ

ศิลปะที่ปรากฏในภาพนี้เป็นการผสมผสานงานช่างชั้นสูงหลายแขนงได้อย่างลงตัวที่สุด พื้นหลังเป็นงานประดับกระจกสีเขียวและน้ำเงินสลับกันเป็นลายเรขาคณิต สร้างมิติที่งดงามและระยิบระยับเมื่อต้องแสง บนพื้นหลังนี้ประดับด้วยประติมากรรมปูนปั้นปิดทองคำเปลวเป็นรูปเทวดาและซุ้มเรือนแก้ว ทำให้เกิดภาพที่มีสีสันสดใสและความอร่ามของทองคำที่ตัดกันอย่างงดงาม

องค์ประกอบในภาพนี้แบ่งออกเป็น ๒ ส่วนหลักตามแนวตั้ง คือ

๑. เหล่าเทวดาที่กำลังสนทนา (แถวบน)

นี่คือหัวใจหลักของเรื่องราว “เทวดาคุยกัน” ตามข้อมูลที่ท่านให้มา แถวบนนี้ประกอบด้วยเทวดา ๖ องค์ที่ลอยอยู่เหนือซุ้มเรือนแก้ว แต่ละองค์แสดงอิริยาบถที่แตกต่างกันและมี “คำพูด” เป็นตัวอักษรบนป้ายสีแดงลอยออกมาจาก устата (ปาก) เพื่อเล่าเรื่องราวการเดินทางมุ่งสู่เป้าหมายอันประเสริฐ โดยมีบทสนทนาเรียงจากซ้ายไปขวา ดังนี้

• องค์ที่ ๑ “รอคนแก่ด้วยโว้ย”
• องค์ที่ ๒ “วิ่งเข้าเว้ย”
• องค์ที่ ๓ “ไปวิมาน”
• องค์ที่ ๔ “ไปนิพพาน”
• องค์ที่ ๕ “มาเถิด”
• องค์ที่ ๖ “คอยด้วยโว้ย”

บทสนทนาที่ดูเรียบง่ายและเป็นกันเองนี้ คือกุศโลบายอันชาญฉลาดของช่างศิลป์ที่ต้องการสอดแทรกคติธรรมและเป้าหมายในทางพุทธศาสนาให้เข้าถึงง่ายและน่าจดจำ

๒. เทวดาในซุ้มเรือนแก้ว (แถวล่าง)

ด้านล่างของเหล่าเทวดาที่กำลังสนทนากันนั้น เป็นที่ประดิษฐานของเทวดาอีก ๕ องค์ที่ประทับนั่งอย่างสง่างามอยู่ใน “ซุ้มเรือนแก้ว” ที่ปิดทองอย่างวิจิตร เทวดาในซุ้มเหล่านี้มีลักษณะที่สงบนิ่ง อยู่ในท่าพนมมือแสดงความเคารพ ซึ่งแตกต่างอย่างสิ้นเชิงกับความเคลื่อนไหวและบทสนทนาของเทวดาที่อยู่แถวบน ศิลปะส่วนนี้อาจสื่อถึงสภาวะของผู้ที่ตั้งมั่นอยู่ในคุณธรรมและความสงบแล้ว หรืออาจเป็นตัวแทนของเหล่าพระอริยบุคคลผู้เป็นแบบอย่างนั่นเอง

โดยสรุป ภาพนี้ไม่เพียงแต่แสดงให้เห็นถึงความงดงามของศิลปะปูนปั้นและงานประดับกระจกเท่านั้น แต่ยังเป็นการบันทึกเรื่องราวเชิงปรัชญาที่ลึกซึ้งผ่านอารมณ์ขัน ทำให้ผู้ที่ได้ชมเกิดความประทับใจและได้ขบคิดถึงปริศนาธรรมที่ซ่อนอยู่ นับเป็นความคิดสร้างสรรค์อันเป็นเอกลักษณ์ที่หาชมได้ยากยิ่ง

ภาพนี้คือรายละเอียดระยะใกล้ขององค์ประกอบศิลปะบริเวณ “หน้าบันชั้นล่าง” ซึ่งเป็นส่วนตกแต่งผนังใต้แนวหลังคาของพระอุโบสถวัดแจ้งบางคล้า แสดงให้เห็นถึงความประณีตและความใส่ใจในทุกรายละเอียดของงานช่างฝีมือชั้นครู

ศิลปะและลวดลายบนหน้าบันชั้นล่าง

องค์ประกอบสำคัญของศิลปะในส่วนนี้คือการ ประดับด้วยลายเทพพนม ประกอบลายก้านขดกนกเปลว ซึ่งสามารถอธิบายขยายความจากภาพได้ดังนี้

• ลายเทพพนม ที่ศูนย์กลางขององค์ประกอบ คือรูปประติมากรรมปิดทองของ “เทพพนม” หรือเทวดาที่อยู่ในท่ายืนประนมมือแสดงความเคารพ ลวดลายแกะสลักมีความคมชัดและสง่างาม สื่อถึงเหล่าทวยเทพที่สถิตอยู่เพื่อปกป้องและแสดงความเคารพต่อพุทธสถานอันศักดิ์สิทธิ์
• ลายก้านขดกนกเปลว รายล้อมองค์เทพพนมคือ “ลายก้านขดกนกเปลว” สีทองอร่ามที่มีความพลิ้วไหวและทรงพลัง ลายก้านที่ม้วนตัวอย่างต่อเนื่องและลายกนกที่สะบัดปลายคล้ายเปลวไฟ ได้สร้างความรู้สึกเคลื่อนไหวและเติมเต็มพื้นที่ว่างให้เปี่ยมด้วยพลังแห่งความดีงาม

เทคนิคและภาพรวมทางศิลปะ

ความงดงามของลวดลายเหล่านี้ถูกขับเน้นให้โดดเด่นถึงขีดสุดด้วยเทคนิคการใช้ พื้นหลังที่ประดับด้วยกระจกสีน้ำเงินเข้ม ทำให้ประติมากรรมปิดทองทั้งหมดดูลอยเด่น มีมิติ และเกิดประกายสะท้อนแสงอย่างงดงาม นับเป็นการใช้คู่สีที่ตัดกันอย่างทรงพลังและเป็นเอกลักษณ์ของศิลปะไทยยุครัตนโกสินทร์

โดยสรุป ภาพรายละเอียดของหน้าบันชั้นล่างนี้ ยืนยันให้เห็นว่าทุกตารางนิ้วของพระอุโบสถวัดแจ้งบางคล้าได้รับการรังสรรค์อย่างวิจิตรบรรจง สมดังที่เป็นศาสนสถานอันเป็นความภาคภูมิใจและได้รับการยกย่องในด้านความงามอย่างกว้างขวาง

ภาพชุดนี้แสดงให้เห็นถึงรายละเอียดอันวิจิตรตระการตาขององค์ประกอบบนผนังด้านนอกพระอุโบสถวัดแจ้งบางคล้า ซึ่งประกอบด้วยซุ้มหน้าต่างและบานประตูหรือบานหน้าต่างที่แกะสลักอย่างงดงาม สะท้อนถึงฝีมือเชิงช่างชั้นครูและความสำคัญทางประวัติศาสตร์ที่ซ่อนอยู่ในลวดลาย

ศิลปะบนผนัง ซุ้มหน้าต่าง และบานประตู

เมื่อพิจารณาจากภาพและข้อมูลที่ท่านให้มา สามารถอธิบายรายละเอียดในแต่ละส่วนได้ดังนี้

๑. ซุ้มหน้าต่างและสัญลักษณ์สำคัญ (ภาพกลาง) ซุ้มหน้าต่างของพระอุโบสถโดดเด่นด้วยลวดลายปูนปั้นปิดทองประดับกระจกสีน้ำเงินและเขียวอย่างอลังการ แต่จุดที่น่าสนใจและมีความสำคัญทางประวัติศาสตร์อย่างยิ่งอยู่บนยอดซุ้ม ซึ่งตามข้อมูลระบุว่าประดับด้วยรูป “พานรัฐธรรมนูญตั้งอยู่บนช้าง ๓ เศียร” สัญลักษณ์นี้เป็นสิ่งสะท้อนยุคสมัยของการก่อสร้างอุโบสถ (พ.ศ. ๒๔๗๙) ซึ่งอยู่ในช่วงหลังการเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. ๒๔๗๕ การนำสัญลักษณ์ประชาธิปไตยมาผสมผสานกับศิลปะทางพุทธศาสนาเช่นนี้ นับเป็นสิ่งที่มีเอกลักษณ์และหาชมได้ยากยิ่ง

๒. บานประตูไม้สักและเทวดาผู้พิทักษ์ (ภาพซ้ายและขวา) ขนาบข้างช่องหน้าต่างคือบานประตูหรือบานหน้าต่าง ซึ่งตามข้อมูลระบุว่า “ทำด้วยไม้สัก แกะสลักเป็นรูปเทวดาถือธนูลงรักปิดทอง” ภาพซ้ายแสดงให้เห็นอย่างชัดเจนถึงรูปแกะสลัก “ทวารบาล” หรือเทวดาผู้รักษาประตูในท่าถือคันธนูอย่างสง่างามและทรงพลัง ลวดลายบนองค์เทวดามีความคมชัดและปิดทองคำเปลวอร่ามบนพื้นรักสีดำสนิท ซึ่งเป็นเทคนิคชั้นสูงที่ขับเน้นให้องค์เทวดาดูโดดเด่นและน่าเกรงขาม

๓. ผนังด้านนอกอุโบสถ ผนังโดยรอบประดับด้วยกระเบื้องเคลือบสีทองและสีน้ำเงิน สลับกันเป็นลายไทยในรูปแบบเรขาคณิตที่เรียกว่า “ลายประจำยาม” หรือ “ลายกระจัง” อย่างเป็นระเบียบทั่วทั้งผืน ทำให้ผนังของพระอุโบสถทั้งหมดมีความงดงาม หรูหรา และเปล่งประกายระยิบระยับเมื่อต้องแสง

โดยสรุป องค์ประกอบทั้งหมดนี้ไม่เพียงแต่แสดงให้เห็นถึงความงามอันสมบูรณ์แบบของสถาปัตยกรรมไทย แต่ยังเป็นการบันทึกประวัติศาสตร์ของชาติและคติความเชื่อทางศาสนาไว้ในงานศิลปะได้อย่างกลมกลืนและเปี่ยมด้วยความหมาย

ภาพนี้คือทัศนียภาพอันงดงามของประตูทางเข้าทั้ง ๓ บาน ด้านหน้าพระอุโบสถวัดแจ้งบางคล้า ซึ่งจัดแสดงในรูปแบบ ๓ มุมมอง เผยให้เห็นความอลังการของสถาปัตยกรรมและศิลปะการตกแต่งอันเป็นเอกลักษณ์ สะท้อนถึงสถานะและความสำคัญของพุทธสถานแห่งนี้ได้อย่างสมบูรณ์

ศิลปะบนบานประตู ซุ้มประตู และผนังอุโบสถ

ตามข้อมูลที่ท่านให้มา สามารถอธิบายรายละเอียดขององค์ประกอบต่างๆ ที่ปรากฏในภาพได้ดังนี้

๑. ประตูทางเข้าทั้ง ๓ บาน
พระอุโบสถมีประตูทางเข้าด้านหน้า ๓ ประตู ซึ่งแต่ละบานมีความหมายและลักษณะเฉพาะตัว

• ประตูกลาง (ประตูเจ้า) ภาพกลางแสดงให้เห็นประตูกลาง หรือที่เรียกขานกันว่า “ประตูเจ้า” ซึ่งเป็นทางเข้าหลัก บานประตูทำจากไม้แกะสลักอย่างวิจิตรพิสดาร สงวนไว้สำหรับพระมหากษัตริย์หรือพระบรมวงศานุวงศ์ และพระเถระชั้นผู้ใหญ่
• ประตูด้านซ้ายและขวา ในภาพ ประตูทั้งสองด้านเปิดออกให้เห็นความงดงามภายในพระอุโบสถที่ปูด้วยพรมสีแดงสดใส ตามข้อมูลระบุว่าบานประตูทั้งสองนี้เป็นงานศิลปะแกะสลักไม้ที่เปี่ยมด้วยเรื่องราวและความหมาย โดยสลักเป็นรูป สัตว์ในป่าหิมพานต์ ประกอบกับลวดลายทศชาติ (ครึ่งบน) และปีนักษัตร (ครึ่งล่าง) นับเป็นการผสมผสานคติความเชื่อทางพุทธศาสนาและโหราศาสตร์เข้าไว้ในงานศิลปะได้อย่างน่าสนใจ

๒. ซุ้มประตู
เหนือประตูทุกบานประดับด้วย “ซุ้มประตูทรงมณฑป จอมแห” ซึ่งเป็นซุ้มยอดแหลมที่ทำจากปูนปั้น ปิดทองคำเปลวอร่าม และประดับกระจกสีอย่างวิจิตรบรรจง

• ซุ้มประตูกลาง มีความพิเศษและหรูหรากว่าซุ้มอื่น โดยด้านบนสุดทำเป็น “รูปทรงมงกุฎ” เพื่อเน้นย้ำถึงความสำคัญของประตูประธาน

๓. ผนังอุโบสถ
ผนังโดยรอบซุ้มประตูทั้งหมดประดับด้วยกระเบื้องเคลือบสีทองและสีน้ำเงินสลับกันเป็น “ลายไทยประยุกต์” ในรูปแบบเรขาคณิตอย่างเป็นระเบียบ สร้างพื้นผิวที่งดงาม หรูหรา และเป็นเอกภาพทั่วทั้งอาคาร

โดยสรุป ประตูทางเข้าทั้งสามของพระอุโบสถวัดแจ้งบางคล้าไม่ได้เป็นเพียงทางผ่านเข้าสู่ภายใน แต่เป็นเสมือนดังประตูสู่โลกแห่งพุทธศิลป์ที่รวบรวมสุดยอดงานช่างหลายแขนง ทั้งงานแกะสลักไม้ที่บอกเล่าเรื่องราว งานปูนปั้นปิดทองประดับกระจกอันวิจิตร และงานกระเบื้องเคลือบที่หรูหรา ทั้งหมดนี้ยืนยันถึงความศรัทธาและฝีมือเชิงช่างอันเป็นเลิศ สมดังคำยกย่องถึงความงามที่เลื่องลือไปทั่ว

ภาพชุดนี้แสดงให้เห็นความงดงามอันเปี่ยมด้วยศรัทธาขององค์พระประธานที่ประดิษฐาน ณ ศูนย์กลางของพระอุโบสถวัดแจ้งบางคล้า ผ่านมุมมอง ๓ ระดับ ตั้งแต่ภาพรวมอันสงบงดงาม ไปจนถึงรายละเอียดพระพักตร์ที่เปี่ยมด้วยเมตตา

องค์พระประธานและที่มา

ตามข้อมูลที่ท่านให้มา องค์พระประธานในอุโบสถวัดแจ้งบางคล้านี้ เป็นองค์จำลองของ “พระพุทธชินราช” ซึ่งเป็นพระพุทธรูปที่ได้รับการยอมรับว่ามีพุทธลักษณะงดงามที่สุดองค์หนึ่งในประเทศไทย และจากการศึกษาค้นคว้าพบว่า องค์จำลองพระพุทธชินราชวัดแจ้งนี้ ได้มีการถ่ายแบบมาจากพระพุทธชินราชจำลอง ณ พระอุโบสถวัดเบญจมบพิตรดุสิตวนารามราชวรวิหาร กรุงเทพมหานคร ซึ่งเป็นพระพุทธรูปที่มีชื่อเสียงและเป็นที่เคารพสักการะอย่างกว้างขวาง

จากภาพจะเห็นองค์พระประธานประทับนั่งในปางมารวิชัยบนฐานชุกชีที่ตกแต่งอย่างงดงาม พระวรกายสีทองอร่ามสง่างาม พระพักตร์อิ่มเอิบ เปี่ยมด้วยพระเมตตา สมดังพุทธลักษณะของพระพุทธชินราชทุกประการ

ซุ้มเรือนแก้วและความหมาย

ครอบอยู่เบื้องหลังองค์พระประธานคือ “ซุ้มเรือนแก้ว” ที่แกะสลักลวดลายกนกเปลวปิดทองอย่างวิจิตรตระการตา ซุ้มเรือนแก้วนี้มีความหมายเชิงสัญลักษณ์ที่สำคัญ คือ เป็นตัวแทนของ “พระรัศมี” หรือฉัพพรรณรังสี อันเป็นแสงสว่างที่แผ่ไพศาลออกจากพระวรกายของผู้ทรงตรัสรู้แล้ว รูปทรงที่คล้ายเปลวไฟยังสื่อถึงพระปัญญาที่เผาผลาญกิเลสให้หมดสิ้นไป การมีซุ้มเรือนแก้วจึงเป็นการเชิดชูและเน้นย้ำถึงพระบารมีและสภาวะการเป็นพุทธะขององค์พระประธานให้ปรากฏเด่นชัดยิ่งขึ้น

ลวดลายฝาผนังภายในอุโบสถ

ผนังโดยรอบภายในพระอุโบสถประดับด้วย “ลายไทย” สีทองบนพื้นหลังสีแดงเข้มอย่างต่อเนื่องเป็นระเบียบ ลวดลายที่ใช้นั้นมีลักษณะคล้ายลายพุ่มข้าวบิณฑ์หรือลายดาวเพดาน การตกแต่งผนังในลักษณะนี้ช่วยสร้างบรรยากาศที่ศักดิ์สิทธิ์ สงบ และขรึมขลัง อีกทั้งยังขับเน้นให้องค์พระประธานสีทองที่อยู่ ณ ศูนย์กลาง มีความโดดเด่นและเป็นที่รวมสายตาของผู้เข้ามาสักการะ

โดยสรุป องค์ประกอบทั้งหมดภายในพระอุโบสถ ไม่ว่าจะเป็นองค์พระประธานที่มีที่มาอันทรงคุณค่า ซุ้มเรือนแก้วที่เปี่ยมด้วยความหมาย และลวดลายผนังที่งดงาม ต่างผสมผสานกันอย่างลงตัวเพื่อสร้างสรรค์พุทธสถานอันเป็นศูนย์รวมใจและเป็นมรดกทางศิลปะอันล้ำค่าของชาวบางคล้าและประเทศไทย

ภาพนี้คือประติมากรรมลอยตัวอันมีเอกลักษณ์และเปี่ยมด้วยความหมายเชิงสัญลักษณ์ ซึ่งจัดแสดงในรูปแบบ ๓ มุมมองเพื่อให้เห็นรายละเอียดอย่างชัดเจน โดยท่านได้ให้ข้อมูลว่าประติมากรรมชิ้นนี้ตั้งอยู่เป็นคู่ทางด้านซ้ายและขวา ณ ฐานของซุ้มเรือนแก้วที่ครอบองค์พระพุทธชินราชจำลอง ภายในพระอุโบสถวัดแจ้งบางคล้า

ลักษณะทางศิลปะและองค์ประกอบ

ประติมากรรมชิ้นนี้เป็นงานศิลปะที่ผสมผสานคติความเชื่อทางพุทธศาสนาและจินตนาการของช่างฝีมือได้อย่างน่าทึ่ง มีองค์ประกอบที่ซ้อนกันเป็นลำดับชั้น ซึ่งตามข้อมูลที่ท่านให้มาระบุไว้ว่าคือ “มังกรเหยียบจาน มารขี่บนหลังสิงห์แบกไว้” สามารถอธิบายรายละเอียดจากล่างขึ้นบนได้ดังนี้

• สิงห์ (ผู้แบกรับ) ส่วนฐานสุดของประติมากรรมคือ “สิงห์” ปิดทองคำเปลวที่ยืนอย่างสง่างาม ในทางศิลปะ สิงห์เป็นสัญลักษณ์ของพละกำลัง อำนาจ และการพิทักษ์พระพุทธศาสนา
• มาร (ผู้ขี่สิงห์) บนหลังของสิงห์มี “มาร” ซึ่งเป็นสัญลักษณ์ของกิเลสและอุปสรรคต่างๆ นั่งอยู่ แต่แทนที่จะเป็นผู้ควบคุม กลับอยู่ในท่าที่ต้องแบกรับถาดหรือจานไว้ แสดงถึงสภาวะที่ถูกควบคุมหรือสยบแล้ว
• มังกร (ผู้อยู่บนสุด) บนจานที่มารถืออยู่ คือ “มังกร” หรือพญานาคที่ชูคออย่างองอาจ ซึ่งอาจสื่อถึงพลังอำนาจทางโลกหรือความยิ่งใหญ่อื่นๆ

ความเป็นมาและการตีความเชิงสัญลักษณ์

ประติมากรรมชิ้นนี้มิใช่เพียงของตกแต่ง แต่เป็น “ปริศนาธรรม” และภาพสะท้อนคติธรรมเรื่อง “การชนะมาร” ขององค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ซึ่งสอดคล้องโดยตรงกับองค์พระประธาน “พระพุทธชินราช” ที่ประทับอยู่ในปางมารวิชัย

• ความหมายโดยรวมคือ พลังแห่งพระพุทธศาสนา (สิงห์) นั้นยิ่งใหญ่และมีอำนาจเหนือกว่าหมู่มารและกิเลสทั้งปวง (มารขี่บนหลังสิงห์) จนสามารถสยบมารให้กลับมาทำหน้าที่ค้ำจุนพระพุทธศาสนาได้ (มารแบกมังกร/พญานาค)

ดังนั้น ประติมากรรม “มารขี่สิงห์” นี้จึงทำหน้าที่เป็นส่วนขยายเชิงสัญลักษณ์ บอกเล่าเรื่องราวชัยชนะของพระพุทธองค์ได้อย่างเป็นรูปธรรมและน่าขบคิด เป็นการผสมผสานจินตนาการทางศิลปะเข้ากับหลักธรรมได้อย่างลึกซึ้งและมีเอกลักษณ์โดดเด่นอย่างยิ่ง

ภาพนี้คือทัศนียภาพเมื่อแหงนมองขึ้นไปบน เพดานภายในพระอุโบสถวัดแจ้งบางคล้า ซึ่งเผยให้เห็นงานตกแต่งภายในที่งดงามและสร้างบรรยากาศอันศักดิ์สิทธิ์สมกับเป็นพุทธสถานอันเลื่องชื่อ

ศิลปะ ลวดลาย และสีสันบนเพดานและฝาผนัง

ตามลักษณะของภาพนี้ สามารถอธิบายรายละเอียดที่ปรากฏในภาพได้ดังนี้

๑. เพดานพระอุโบสถ
เพดานได้รับการออกแบบอย่างวิจิตรตระการตา โดยมีองค์ประกอบหลักคือ

• สีและโครงสร้าง พื้นเพดานถูกแบ่งเป็นช่องสี่เหลี่ยม (Coffered ceiling) และทาด้วย “สีแดง” เข้มสด ซึ่งเป็นสีมงคลที่ให้ความรู้สึกขรึมขลังและสูงส่ง โครงสร้างของขื่อและคานที่แบ่งช่องเพดานนั้นประดับด้วยลายปิดทองอย่างสวยงาม
• ลวดลายดาวประดับ บนพื้นสีแดงนั้น “ประดับตกแต่งลวดลายของดาวสวยงาม” หรือที่เรียกว่า “ดาวเพดาน” สีทองเป็นระยะๆ อย่างมีระเบียบ ลวดลายดาวเหล่านี้เป็นสัญลักษณ์แทนดวงดาวบนท้องฟ้าหรือสรวงสวรรค์ ทำให้ผู้ที่อยู่ภายในรู้สึกประหนึ่งว่ากำลังอยู่ในดินแดนอันศักดิ์สิทธิ์ นอกจากนี้ ยังมีการประดับด้วยโคมไฟระย้า (แชนเดอเลียร์) ที่ช่วยเพิ่มแสงสว่างและความหรูหราให้แก่ภายในอุโบสถ

๒. ฝาผนังพระอุโบสถ
แม้ภาพจะเน้นที่เพดาน แต่ยังเผยให้เห็นส่วนบนของฝาผนังซึ่งตกแต่งอย่างหรูหราด้วยลายไทยสีทองบนพื้นสีเข้มอย่างต่อเนื่องเต็มพื้นที่ และตามข้อมูลที่ท่านให้มานั้น “ลายไทยบนฝาผนังเป็นลายเทพพนมและลายหน้าสิงห์” ซึ่งเป็นลวดลายมงคลตามคติไทย สื่อถึงการคุ้มครองปกปักรักษาและความเคารพต่อพระพุทธศาสนา

โดยสรุป การออกแบบภายในพระอุโบสถวัดแจ้งบางคล้าเป็นการผสมผสานศิลปะการตกแต่งได้อย่างลงตัวและเปี่ยมด้วยความหมาย เพดานสีแดงประดับดาวเปรียบดังท้องฟ้าและสรวงสวรรค์ ขณะที่ฝาผนังลวดลายเทพพนมและหน้าสิงห์ก็สร้างบรรยากาศแห่งความศักดิ์สิทธิ์และความสงบ ทั้งหมดนี้ร่วมกันสร้างสรรค์พุทธสถานให้เป็นพื้นที่อันงดงามและเป็นศูนย์รวมแห่งศรัทธาได้อย่างสมบูรณ์แบบ

ภาพนี้แสดงให้เห็นถึงรายละเอียดทางประวัติศาสตร์และศิลปะอันทรงคุณค่าที่ประดับอยู่บนผนังภายในพระอุโบสถวัดแจ้งบางคล้า ซึ่งประกอบด้วยเหรียญที่ระลึกที่ตั้งอยู่เหนือแผ่นจารึก บนพื้นหลังที่เป็นจิตรกรรมฝาผนังลายไทยอันงดงาม

เหรียญที่ระลึกรัชกาลที่ ๘

จุดเด่นที่สุดในภาพคือ “เหรียญบรมรูปรัชกาลที่ ๘” ซึ่งตามข้อมูลที่ระบุว่า เป็นเหรียญที่สร้างขึ้นเป็นที่ระลึกในวโรกาสสำคัญที่ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวอานันทมหิดล เสด็จนิวัตประเทศไทย พร้อมด้วยสมเด็จพระราชชนนี, สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอฯ และสมเด็จพระอนุชาธิราช เมื่อเดือนพฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๘๑

จากภาพและข้อมูลสามารถอธิบายลักษณะของเหรียญได้ดังนี้

• ลักษณะโดยรวม เป็นเหรียญกลมแบน ขอบเรียบ
• ด้านหน้า เป็นพระบรมรูปของรัชกาลที่ ๘ ระดับพระอุระ (ครึ่งพระองค์) ผินพระพักตร์ไปทางขวาของเหรียญ ริมขอบมีพระปรมาภิไธยว่า “อานันทมหิดล” และ “สยามินทร์”มีจุดไข่ปลาอยู่โดยรอบริมขอบ ด้านหลัง มีข้อความว่า“นิวัฒน์ พระมหานคร ๒๔๘๑” ขนาด เส้นผ่าศูนย์กลาง ๓๐ มิลลิเมตร สร้าง พ.ศ. ๒๔๘๑
• ความสำคัญ การประดิษฐานเหรียญนี้ไว้ในพระอุโบสถซึ่งสร้างขึ้นในรัชสมัยของพระองค์ (พ.ศ. ๒๔๗๙) ถือเป็นการถวายพระเกียรติและเป็นเครื่องรำลึกถึงประวัติศาสตร์ของชาติที่ผูกพันกับศาสนสถานแห่งนี้อย่างแยกไม่ออก

ลวดลายของฝาผนัง

ด้านหลังของเหรียญและแผ่นจารึกคือ จิตรกรรมฝาผนังลายไทย ที่มีความวิจิตรตระการตา ลวดลายที่ปรากฏเป็นลายพุ่มข้าวบิณฑ์ ก้านแย่ง หน้าสิงห์สลับเทพประนม หรือลายประจำยามที่เขียนต่อเนื่องกันเต็มพื้นที่ ใช้โทนสีเหลือง-ส้มเป็นหลัก ตัดด้วยสีน้ำเงินและแดงอย่างลงตัว การใช้ลวดลายที่หนาแน่นและซ้ำๆ กันนี้เป็นลักษณะเด่นของงานจิตรกรรมในวัดที่ต้องการสร้างบรรยากาศให้เกิดความรู้สึกศักดิ์สิทธิ์และสูงส่ง

โดยสรุป ภาพนี้เป็นการผสมผสานกันอย่างกลมกลืนระหว่าง ศิลปวัตถุทางประวัติศาสตร์ ที่เกี่ยวเนื่องกับสถาบันพระมหากษัตริย์ และ พุทธศิลป์ อันเป็นลวดลายประดับตกแต่งอุโบสถ ทำให้ผนังแห่งนี้ไม่ได้เป็นเพียงส่วนประกอบของอาคาร แต่ยังทำหน้าที่เป็นบันทึกทางประวัติศาสตร์ที่เชื่อมโยงความศรัทธาของประชาชนที่มีต่อศาสนาและสถาบันพระมหากษัตริย์ไว้ด้วยกัน

นายเสรี วสุพันธ์ นายอำเภอบางคล้า กำลังมองเครื่องราชอิสริยาภรณ์ เบญจมาภรณ์มงกุฎไทย ให้แก่ “คุณยายเจียม เงี่ยมอื้อ” เมื่อวันที่ ๔ เมษายน พ.ศ.๒๕๐๗ ที่บ้านคุณยายเจียม เงี่ยมอื้อ

ภาพนี้คือ “รอยพระพุทธบาทจำลอง” ซึ่งประดิษฐานอยู่ภายในพระอุโบสถวัดแจ้งบางคล้า อันเป็นอีกหนึ่งปูชนียวัตถุสำคัญที่พุทธศาสนิกชนให้ความเคารพสักการะ

ลักษณะของรอยพระพุทธบาทในภาพ

ภาพที่ปรากฏแสดงให้เห็นถึงรอยพระพุทธบาทจำลองที่เต็มไปด้วยร่องรอยแห่งศรัทธาจากสาธุชนอย่างชัดเจน

• ลักษณะทางกายภาพ เป็นรอยพระบาทขนาดใหญ่ ประทับลึกลงไปในฐานไม้หรือแท่นโลหะที่ทาด้วยรักสีดำ พื้นผิวของรอยพระบาทนั้นถูกปิดทับด้วย แผ่นทองคำเปลว และ เหรียญกษาปณ์ จำนวนมากที่พุทธศาสนิกชนนำมาถวายเป็นพุทธบูชา จนแทบไม่เห็นพื้นผิวเดิม การกระทำเช่นนี้ถือเป็นการสร้างบุญกุศลและแสดงความเคารพอย่างสูงสุด
• พุทธลักษณะ ที่ปลายนิ้วพระบาทจะเห็นเป็น ลายก้นหอย หรือวงจักร ซึ่งเป็นหนึ่งในมหาปุริสลักษณะ ๓๒ ประการขององค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า
• เครื่องสักการะ นอกจากแผ่นทองและเหรียญแล้ว ยังปรากฏดอกไม้ประดิษฐ์ขนาดเล็กโปรยอยู่บนรอยพระบาท เป็นอีกหนึ่งเครื่องสักการะที่แสดงถึงความเลื่อมใสศรัทธา

ความเป็นมาและความสำคัญของ “รอยพระพุทธบาท” ในวัฒนธรรมไทย

การบูชารอยพระพุทธบาทเป็นคติความเชื่อที่สำคัญและสืบทอดมายาวนานในดินแดนประเทศไทยและในหมู่ชาวพุทธทั่วโลก โดยมีความเป็นมาและความหมายดังนี้

• เป็นสัญลักษณ์แทนองค์พระพุทธเจ้า ในยุคแรกๆ ของพระพุทธศาสนา ยังไม่มีการสร้างพระพุทธรูปเป็นรูปเคารพ ชาวพุทธในสมัยนั้นจะใช้สัญลักษณ์ต่างๆ แทนองค์พระพุทธเจ้า เช่น ธรรมจักร, ต้นพระศรีมหาโพธิ์ และ “รอยพระพุทธบาท” ซึ่งถือเป็นสัญลักษณ์ที่แสดงถึงการประทับอยู่จริงของพระองค์บนโลกมนุษย์
• เครื่องเตือนใจให้ปฏิบัติตามรอยพระธรรม รอยพระบาทเป็นเครื่องเตือนใจให้พุทธศาสนิกชนระลึกว่า พระพุทธองค์ได้ทรงดำเนินและวางหนทางแห่งการดับทุกข์ (พระธรรม) ไว้ให้แล้ว การบูชารอยพระบาทจึงเปรียบเสมือนการตั้งปณิธานว่าจะดำเนินตามรอยพระธรรมคำสอนของพระองค์
• ศูนย์รวมแห่งศรัทธาและบุญกุศล ในประเทศไทยมีรอยพระพุทธบาทที่สำคัญและเป็นที่รู้จักคือที่จังหวัดสระบุรี ซึ่งเป็นศูนย์รวมศรัทธาและเป็นสถานที่แสวงบุญที่สำคัญ การสร้าง “รอยพระพุทธบาทจำลอง” ขึ้นในวัดต่างๆ ทั่วประเทศ รวมถึงที่วัดแจ้งบางคล้าแห่งนี้ ก็เพื่อให้พุทธศาสนิกชนในท้องถิ่นที่ไม่สะดวกเดินทางไกล ได้มีโอกาสสักการะบูชาและสร้างบุญกุศลได้โดยสะดวก

ดังนั้น รอยพระพุทธบาทจำลองที่วัดแจ้งบางคล้า จึงไม่ได้เป็นเพียงวัตถุโบราณ แต่เป็นศูนย์รวมแห่งศรัทธาอันมีชีวิตชีวา ที่เชื่อมโยงผู้คนในชุมชนเข้ากับแก่นแท้ของพระพุทธศาสนาได้อย่างงดงาม

ภาพนี้คือทัศนียภาพของ “ซุ้มประตู” ทางเข้าสู่เขตพัทธสีมาของพระอุโบสถวัดแจ้งบางคล้า ซึ่งจัดแสดงในรูปแบบ ๓ มุมมอง ให้เห็นถึงความสง่างามของสถาปัตยกรรมที่เป็นดั่งปราการด่านแรกก่อนเข้าสู่ตัวพระอุโบสถอันวิจิตร

หน้าบันซุ้มประตู ลวดลาย และสีสัน

ตามข้อมูลที่ท่านให้มา ซุ้มประตูนี้ได้รับการบูรณะใหม่ ทำให้มีสภาพที่สวยงามสมบูรณ์ จุดเด่นที่สุดของซุ้มประตูนี้อยู่ที่ส่วนของหน้าบัน ซึ่งมีรายละเอียดดังนี้

• ตราพญาครุฑ ที่ศูนย์กลางของหน้าบันประดับด้วย “ตราพญาครุฑ” หรือครุฑยุดนาคในท่าทางที่ทรงพลังและน่าเกรงขาม ตามคติไทย ครุฑเป็นพญาแห่งปักษาและเป็นพาหนะของพระนารายณ์ การนำตราพญาครุฑมาประดับไว้ ณ ซุ้มประตูจึงเป็นสัญลักษณ์แห่งการพิทักษ์รักษาสถานที่อันศักดิ์สิทธิ์แห่งนี้
• สีสัน การใช้สีมีความโดดเด่นและเป็นเอกลักษณ์ตามแบบฉบับของวัดแจ้ง คือ ตราพญาครุฑสีทอง จะลอยเด่นอยู่บน พื้นหลังสีน้ำเงิน เข้ม และล้อมรอบด้วยกรอบ สีแดงสด ทำให้เกิดการตัดกันของสีที่งดงามและเปี่ยมด้วยพลัง

ส่วนประกอบของหลังคา (ช่อฟ้า ใบระกา หางหงส์)

สำหรับส่วนประกอบที่เป็นลวดลายคล้ายฟันปลาเรียงตัวกันไปตามแนวสันหลังคานั้น เรียกว่า “ใบระกา” ซึ่งเป็นองค์ประกอบที่สำคัญของสถาปัตยกรรมไทย โดยมีความหมายและส่วนประกอบอื่นๆ ที่เกี่ยวเนื่องกันดังนี้

• ช่อฟ้า คือส่วนที่อยู่บนสุดของหน้าบัน มีลักษณะเป็นเหมือนจะงอยปากของครุฑหรือศีรษะของพญานาค
• ใบระกา คือส่วนที่เรียงต่อลงมาจากช่อฟ้าตามแนวลาดของสันหลังคา สื่อถึงปีกของครุฑหรือเกล็ดของพญานาค
• หางหงส์ คือส่วนที่อยู่ปลายสุดของสันหลังคา มีลักษณะที่งอนช้อยสวยงาม เปรียบดังหางของพญานาคหรือหงส์

โดยสรุป ซุ้มประตูทางเข้าพระอุโบสถวัดแจ้งบางคล้า ถือเป็นงานสถาปัตยกรรมที่งดงามและมีความหมายลึกซึ้งในทุกรายละเอียด การออกแบบที่สง่างามและสีสันที่โดดเด่นนี้ ทำหน้าที่เป็นเครื่องนำสายตาและเตรียมจิตใจของผู้มาเยือนให้พร้อมสำหรับความวิจิตรตระการตาขององค์พระอุโบสถที่อยู่เบื้องหลังได้อย่างสมบูรณ์แบบ

ลักษณะวิหารผ่านมุมมอง ๓ ระยะ

วิหารหลังนี้เป็นสถาปัตยกรรมไทยประยุกต์ที่งดงาม เปี่ยมด้วยเอกลักษณ์และความศรัทธา สะท้อนผ่านองค์ประกอบต่างๆ ที่ผสมผสานกันอย่างลงตัว

๑. มุมมองระยะไกล (Long Shot)

เมื่อมองจากระยะไกล จะเห็นภาพรวมของวิหารที่โดดเด่นสง่างาม ตั้งตระหง่านอยู่บนลานโล่งสะอาดตา โครงสร้างหลังคาทรงจั่วสูงซ้อนกันเป็นชั้นลดหลั่นลงมา มุงด้วยกระเบื้องสีเข้มขับให้ตัววิหารสีขาวดูสว่างและโดดเด่นยิ่งขึ้น รูปทรงโดยรวมมีความสมดุลและงดงาม ชี้ชวนให้ผู้มาเยือนเกิดความรู้สึกสงบและเลื่อมใสตั้งแต่แรกเห็น

๒. มุมมองระยะกลาง (Medium Shot)

ในระยะที่ใกล้เข้ามา จะเห็นรายละเอียดของตัวอาคารได้ชัดเจนยิ่งขึ้น วิหาร กว้าง ๕.๙๕ เมตร ยาว ๙.๙๐ เมตร สร้างเมื่อ พ.ศ.๒๕๑๘ ตัววิหารตั้งอยู่บนฐานยกสูง หน้าบันของวิหารโดดเด่นด้วยลวดลายแกะสลักปิดทองอย่างประณีตบนพื้นหลังสีขาว ตัดกับผนังสีขาวเรียบของตัววิหารที่มีการประดับซุ้มหน้าต่างอย่างสวยงาม ก่อให้เกิดมิติและแสดงถึงฝีมือเชิงช่างที่น่าชื่นชม

๓. มุมมองระยะใกล้ (Close-up)

เมื่อพินิจในระยะใกล้ จะเห็นถึงความวิจิตรบรรจงขององค์ประกอบตกแต่งต่างๆ ได้อย่างเต็มตา ไม่ว่าจะเป็น “ช่อฟ้า” ที่ปลายบนสุดของหน้าบัน ซึ่งมีลักษณะโค้งงอนอ่อนช้อย, “ใบระกา” ที่เรียงประดับอยู่ตามแนวสันหลังคา และ “หางหงส์” ที่ปลายล่างสุดของชายคา ล้วนเป็นเครื่องยอดของสถาปัตยกรรมไทยที่สมบูรณ์แบบ ลวดลายบนหน้าบันเผยให้เห็นความละเอียดของศิลปะปูนปั้นหรือไม้แกะสลักปิดทองที่เป็นลายกนกหรือเรื่องราวทางพุทธศาสนา สะท้อนถึงความประณีตและความตั้งใจในการสร้างสรรค์พุทธสถานแห่งนี้ให้งดงามสมคุณค่า

พุทธลักษณะพระประธานในวิหารวัดแจ้ง บางคล้า

องค์พระประทานในวิหาร วัดแจ้ง องค์พระประทานนี้ เกิดขึ้นจากการรวบรวมเอาส่วนที่ดีที่ยังสมบูรณ์ จากพระพุทธที่ชำรุดหลายๆองค์ในสมัยกรุงศรีอยุธยา แล้วนำมาประกอบกันเป็นพระพุทธรูปเนื้อหินขัดทราย พระพุทธรูปองค์นี้จึงไม่เพียงแต่เป็นศูนย์รวมจิตใจของชาวบางคล้า แต่ยังเป็นประจักษ์พยานแห่งกาลเวลาและแรงศรัทธาที่สืบทอดมาอย่างยาวนาน

๑. มุมมองระยะไกล (ประดิษฐานในวิหาร)

เมื่อมองจากระยะไกล จะเห็นองค์พระประธานประดิษฐานอย่างโดดเด่นเป็นสง่าอยู่ภายในวิหาร ซึ่งมีบานประตูไม้สีขาวเขียนลายรดน้ำปิดทองเป็นลายกนกอย่างวิจิตรตระการตา การประดิษฐานในลักษณะนี้ช่วยขับเน้นให้องค์พระประธานมีความศักดิ์สิทธิ์และน่าเลื่อมใสยิ่งขึ้น เปรียบดั่งการประทับอยู่ท่ามกลางพุทธอาสน์อันงดงาม พร้อมด้วยพระพุทธรูปองค์อื่นๆ รายล้อมอยู่เบื้องหน้า สร้างบรรยากาศที่สงบและเปี่ยมด้วยพลังศรัทธา

๒. มุมมองด้านหน้า (พระพักตร์และพุทธศิลป์)

ในมุมมองด้านหน้า เราจะเห็นพุทธลักษณะอันสมบูรณ์ขององค์พระได้อย่างชัดเจน เป็นพระพุทธรูปปางมารวิชัย ประทับนั่งสมาธิราบบนฐานชุกชีสีแดง พระหัตถ์ซ้ายวางหงายบนพระเพลา (ตัก) พระหัตถ์ขวาคว่ำลงบนพระชานุ (เข่า) นิ้วพระหัตถ์ชี้ลงพื้นดิน พระพักตร์อิ่มเอิบ พระเนตรทอดต่ำอย่างสงบ พระโอษฐ์แย้มเพียงเล็กน้อย เปี่ยมด้วยพระเมตตา ตามแบบพุทธศิลป์สมัยอยุธยา พระเกศาเป็นก้นหอย มีพระอุษณียะ (มวยผม) นูนสูง และเปลวรัศมีอยู่บนยอดสุด องค์พระลงรักปิดทองคำเหลืองอร่ามงดงามจับตา และมีการนำผ้าสบงจีวรมาห่มคลุมทับอีกชั้นหนึ่ง แสดงถึงความเคารพสักการะอย่างสูงสุด

๓. มุมมองด้านหลัง (ร่องรอยแห่งประวัติศาสตร์)

สิ่งที่น่าอัศจรรย์ใจที่สุดเมื่อได้พิจารณาจากด้านหลังขององค์พระ คือการได้เห็นหลักฐานทางประวัติศาสตร์ที่ปรากฏบนพื้นผิวขององค์พระอย่างชัดเจน จะเห็นร่องรอยการเชื่อมต่อของชิ้นส่วนหินทรายบริเวณ”บั้นพระองค์” หรือ “พระกฤษฎี”(เอว) ซึ่งเป็นหลักฐานเชิงประจักษ์ที่สอดคล้องกับประวัติความเป็นมาขององค์พระ ที่เกิดจากการประกอบสร้างชิ้นส่วนพระพุทธรูปโบราณเข้าด้วยกัน ร่องรอยเหล่านี้จึงมิใช่ตำหนิ แต่เป็นเสมือน “บาดแผลแห่งประวัติศาสตร์” ที่บอกเล่าเรื่องราวการเดินทางผ่านกาลเวลาและความพยายามในการธำรงรักษาพุทธศิลป์อันล้ำค่าไว้ให้คนรุ่นหลังได้สักการะสืบไป